Việt Nam tiến tới chặn Telegram: Bước đi mạnh mẽ vì không gian mạng an toàn

Theo lý giải từ Cục Viễn thông, việc yêu cầu chặn Telegram được dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc và tình hình thực tế cấp thiết. Văn bản số 2312/CVT-CS, ban hành ngày 2/5 bởi Cục Viễn thông, là sự cụ thể hóa của đề xuất trước đó trong văn bản số 2898/A05-P5 ngày 24/4 từ Cục A05, trong đó phân tích chi tiết các vi phạm pháp luật nghiêm trọng có liên quan đến nền tảng này tại thị trường Việt Nam.

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến đề xuất chặn Telegram xuất phát từ việc ứng dụng này ngày càng bị các đối tượng lợi dụng cho những hành vi trái pháp luật trên mạng. Cục A05 cùng giới chuyên gia an ninh mạng đã nhiều lần cảnh báo về nguy cơ Telegram trở thành một phương tiện hỗ trợ đắc lực cho đa dạng các loại hình tội phạm.

Những đặc điểm nổi bật của Telegram như mã hóa đầu cuối tiên tiến, khả năng bảo vệ danh tính người dùng ở mức độ cao, cùng với sự thuận tiện trong việc thiết lập và điều hành các nhóm quy mô lớn đã không may tạo điều kiện cho các phần tử xấu thực hiện hành vi phạm pháp. Các nhà phân tích thậm chí còn lo ngại Telegram có thể biến tướng thành một dạng "web chìm" (dark web) kiểu mới.

Cục A05 chỉ ra thực trạng đáng báo động về các vi phạm pháp luật diễn ra trên Telegram ở Việt Nam:

Tỷ lệ kênh, nhóm xấu độc chiếm 68%: Trong tổng số 9.600 kênh và nhóm Telegram hoạt động tại Việt Nam, có đến 68% mang nội dung tiêu cực, vi phạm.

Các hoạt động chống phá, phản động: Nhiều hội nhóm thu hút hàng chục ngàn thành viên, được các đối tượng chống đối, phản động thành lập để phát tán các tài liệu mang tính chất chống phá nhà nước.

Lừa đảo trực tuyến gia tăng: Đây là một trong những vấn nạn nhức nhối. Đã có nhiều trường hợp lừa đảo qua Telegram được ghi nhận, gây thiệt hại tổng cộng hơn 1.000 tỷ đồng cho hơn 13.000 nạn nhân. Thủ đoạn lừa đảo rất đa dạng, từ giả danh cơ quan công quyền/ngân hàng, lừa đảo đầu tư tài chính (như tiền mã hóa, Forex), đến lừa đảo tuyển dụng cộng tác viên trực tuyến đặt đơn hàng ảo. Một trường hợp điển hình là anh Nhật Minh, người đã mất hơn 100 triệu đồng sau khi bị dẫn dụ từ Facebook sang Telegram.

Buôn bán dữ liệu người dùng: Dữ liệu của khoảng 23 triệu công dân Việt Nam đã bị rao bán trên nền tảng này. Các nhóm lừa đảo thường xuyên trao đổi, mua bán các cơ sở dữ liệu bị đánh cắp và thông tin cá nhân.

Hoạt động liên quan đến ma túy: Nhiều vụ việc phạm pháp liên quan đến ma túy đã được phát hiện trên Telegram.

Tổ chức cờ bạc trực tuyến: Telegram đã trở thành nơi ẩn náu cho các đường dây tổ chức cờ bạc. Nhiều nhóm kín được lập ra để dụ dỗ người tham gia cá độ bóng đá, lô đề, và các trò chơi đổi thưởng. Điển hình, vào cuối năm 2024, công an tỉnh Bắc Giang đã triệt phá một đường dây đánh bạc qua Telegram/Zalo với số tiền giao dịch lên đến khoảng 1 tỷ đồng.

Hoạt động mại dâm: Telegram đã biến thành một "điểm nóng" về mại dâm trực tuyến. Các đối tượng môi giới thành lập hàng loạt hội nhóm/kênh để công khai đăng tải hình ảnh nhạy cảm, thông tin cá nhân, giá cả và cách thức liên lạc. Gần đây, Công an TP Hà Nội đã thụ lý một vụ lừa đảo chiếm đoạt hơn 3,5 tỷ đồng liên quan đến dịch vụ "gái gọi" trên Telegram.

Nghi vấn khủng bố: Đã xuất hiện các trường hợp có dấu hiệu liên quan đến hoạt động khủng bố.

Giao dịch vũ khí, giấy tờ giả: Những hoạt động phi pháp này cũng được phát hiện trên nền tảng.

Thêm vào đó, một lý do quan trọng khiến Telegram bị chặn là sự thiếu hợp tác với các cơ quan quản lý của Việt Nam. Cục Viễn thông đã nhiều lần gửi văn bản yêu cầu đơn vị chủ quản Telegram hoàn tất thủ tục thông báo việc cung cấp dịch vụ viễn thông xuyên biên giới tại Việt Nam theo luật định. Tuy nhiên, Telegram đã không tuân thủ, trong khi các ứng dụng nhắn tin phổ biến khác như Zalo, Viber, Facebook Messenger, và Whatsapp đều đã chấp hành. Việc cung cấp dịch vụ viễn thông mà không có giấy phép là hành vi bị cấm theo khoản 4 Điều 9 của Luật Viễn thông.

Quyết định ngăn chặn Telegram được triển khai dựa trên các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam:

Nghị định 147/2024/NĐ-CP: Nghị định này quy định rõ ràng về trách nhiệm của các tổ chức và doanh nghiệp nước ngoài trong việc phối hợp với cơ quan chức năng Việt Nam để xử lý thông tin vi phạm khi cung cấp dịch vụ xuyên biên giới. Trong trường hợp không có sự hợp tác, cơ quan có thẩm quyền được phép áp dụng các biện pháp kỹ thuật để ngăn chặn.

Luật Viễn thông: Khoản 1 Điều 9 của Luật này nghiêm cấm việc lợi dụng hoạt động viễn thông để thực hiện hành vi chống phá, xâm phạm an ninh quốc gia và trật tự xã hội. Điểm đ khoản 2 Điều 13 quy định nghĩa vụ của doanh nghiệp viễn thông là phải thực hiện các biện pháp ngăn chặn dịch vụ khi phát hiện các hành vi bị cấm. Khoản 4 Điều 9 cũng nghiêm cấm việc cung cấp dịch vụ viễn thông khi chưa được cấp phép.

Nghị định 163/2024/NĐ-CP: Theo điểm c Khoản 1 Điều 79, các doanh nghiệp viễn thông có trách nhiệm thực thi các giải pháp và biện pháp kỹ thuật để ngăn chặn khi có hành vi vi phạm pháp luật.

Telegram và "lịch sử" bị hạn chế trên toàn cầu

Không chỉ ở Việt Nam, Telegram còn đối mặt với sự quan ngại và các biện pháp hạn chế hoặc chặn từ nhiều chính phủ khác trên thế giới. Cục Viễn thông cho biết, Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (Interpol) đã từng nhận định Telegram là nền tảng "ít hợp tác nhất" với các cơ quan thực thi pháp luật.

Đã có ít nhất 8 quốc gia áp dụng các biện pháp hạn chế hoặc ngăn chặn Telegram do thiếu sự hợp tác, bao gồm Tây Ban Nha, Pakistan, Na Uy, Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil, Thái Lan, và Indonesia. Tính từ năm 2015, đã có tổng cộng 31 quốc gia thực hiện lệnh cấm đối với nền tảng này, dù là tạm thời hay vĩnh viễn, gây ảnh hưởng đến hơn 3 tỷ người dùng.

Trung Quốc: Đã chặn Telegram từ năm 2015 do lo ngại các nhóm lợi dụng nền tảng này để lan truyền thông tin sai lệch và điều phối các hoạt động bất hợp pháp.

Vương quốc Anh: Vào tháng 8/2024, Telegram đã bị sử dụng để lên kế hoạch và điều phối các cuộc bạo loạn nhắm vào người nhập cư.

Tây Ban Nha: Từng bị cấm trong một thời gian ngắn do phát tán nội dung có bản quyền mà không được phép, và Telegram đã không phản hồi các yêu cầu cung cấp thông tin từ phía chính quyền.

Na Uy: Xem Telegram là một mối đe dọa tiềm ẩn đối với an ninh quốc gia vì bị lợi dụng để phát tán thông tin sai lệch.

Đức: Đã xem xét việc cấm Telegram vào năm 2022 và đã áp đặt mức phạt 5 triệu euro do không tuân thủ luật pháp liên quan đến nội dung phân biệt chủng tộc. Sau đó, Telegram đã đồng ý hợp tác và gỡ bỏ nội dung vi phạm.

Ukraina: Đang cân nhắc việc cấm Telegram trừ khi nền tảng này thành lập văn phòng đại diện tại nước này và chủ động xóa bỏ nội dung cũng như người dùng có hại, sau khi ứng dụng bị cả hai phe trong xung đột sử dụng và phía Nga dùng để gây nhiễu thông tin.

Nga: Đã từng chặn Telegram trong một thời gian ngắn vào năm 2018 do CEO Pavel Durov từ chối yêu cầu cung cấp thông tin người dùng. Tuy nhiên, lệnh cấm này không mang lại hiệu quả cao và ứng dụng vẫn là một nguồn tin tức quan trọng tại Nga.

Belarus: Telegram là một công cụ quan trọng để chia sẻ thông tin về các cuộc biểu tình chống chính phủ. Chính quyền đã công bố danh sách các kênh bị xem là cực đoan và người tham gia có thể đối mặt với án tù.

Iran: Đã chặn Telegram từ năm 2018 sau các cuộc biểu tình, với cáo buộc ứng dụng này tạo điều kiện cho các cuộc tụ tập bất hợp pháp và nhằm ủng hộ các ứng dụng trong nước. Tuy nhiên, nhiều người dân vẫn tiếp tục sử dụng thông qua VPN.

Ấn Độ: Đang tiến hành điều tra Telegram về vai trò bị cáo buộc trong các hoạt động tội phạm, lừa đảo, thao túng giá cổ phiếu và tống tiền.

Việc Telegram bị chặn đã gây ra không ít phiền toái cho hàng triệu người dùng cá nhân và doanh nghiệp tại Việt Nam.

Ảnh hưởng đến giao tiếp và công việc: Nhiều cá nhân và tổ chức sử dụng Telegram cho mục đích trao đổi công việc, học tập, cập nhật thông tin hoặc tham gia vào các cộng đồng trực tuyến đã bị gián đoạn liên lạc.

Gây gián đoạn hoạt động kinh doanh: Các doanh nghiệp dùng Telegram để liên lạc với đối tác trong và ngoài nước gặp phải khó khăn, đặc biệt là các doanh nghiệp quy mô nhỏ chưa kịp thời chuyển đổi nền tảng.

Buộc dừng hoạt động của chatbot/kênh nội bộ: Nhiều dịch vụ chatbot và các kênh truyền thông nội bộ vận hành qua Telegram phải gấp rút di dời sang các nền tảng khác, gây ra sự bất tiện và chi phí phát sinh.

Rủi ro mất mát dữ liệu: Người dùng đối mặt với nguy cơ không thể truy cập vào dữ liệu, tài liệu quan trọng hoặc các đoạn hội thoại cũ chưa được sao lưu nếu ứng dụng bị chặn hoàn toàn.

Trước bối cảnh này, việc tìm kiếm các giải pháp thay thế trở nên cấp thiết. Một số nền tảng được đề xuất bao gồm:

Facebook Messenger: Phổ biến, giao diện thân thiện, hỗ trợ nhắn tin, gọi video và trò chuyện nhóm.

Zalo: Là ứng dụng trong nước, được tối ưu hóa cho người dùng Việt, có cả phiên bản web và ứng dụng di động, hỗ trợ chia sẻ tệp, nhắn tin và gọi nhóm.

Lark: Một giải pháp cộng tác nhóm tích hợp nhiều công cụ (nhắn tin, gọi video, quản lý tài liệu, lịch, bảng tính), hỗ trợ tiếng Việt và có phiên bản miễn phí cho các nhóm nhỏ.

Các công cụ khác: Slack, Microsoft Teams, Google Chat là những lựa chọn phù hợp cho doanh nghiệp, tích hợp các tính năng quản lý công việc hiệu quả.

Người dùng cần thận trọng cân nhắc việc tiếp tục sử dụng Telegram thông qua các dịch vụ VPN/proxy do những nguy cơ tiềm ẩn về an ninh thông tin. Việc chuyển sang sử dụng các ứng dụng hợp pháp và hoạt động ổn định tại Việt Nam sẽ là lựa chọn an toàn và phù hợp hơn.

Về vấn đề dữ liệu, việc chặn ứng dụng không đồng nghĩa với việc xóa dữ liệu cá nhân, nhưng người dùng có thể mất quyền kiểm soát nếu không thể truy cập. Điều quan trọng là phải sao lưu dữ liệu trước khi Telegram bị chặn hoàn toàn. Phiên bản Telegram Desktop cho phép người dùng xuất dữ liệu (bao gồm lịch sử trò chuyện, hình ảnh, tệp tin) bằng cách truy cập Settings > Advanced > Export Telegram data. Dữ liệu này sau đó có thể được chuyển sang Zalo hoặc lưu trữ trên Google Drive để đảm bảo an toàn.

Trước thông tin về yêu cầu chặn Telegram, cộng đồng mạng đã có nhiều luồng ý kiến khác nhau.

Nhóm đồng thuận: Nhiều người cho rằng biện pháp ngăn chặn là cần thiết do Telegram chứa đựng nhiều rủi ro liên quan đến lừa đảo, nội dung độc hại (như bạo lực, khiêu dâm, hàng cấm), và các hành vi vi phạm pháp luật. Các tính năng như ẩn danh, khả năng xóa dấu vết và việc dễ dàng thay đổi danh tính khiến cho việc truy tìm tội phạm trở nên khó khăn.

Nhóm bày tỏ sự tiếc nuối: Một bộ phận người dùng cảm thấy tiếc vì Telegram sở hữu nhiều ưu điểm như giao diện trực quan, tốc độ xử lý nhanh, khả năng gửi tệp dung lượng lớn và lưu trữ không giới hạn. Họ hy vọng rằng các ứng dụng khác sẽ sớm được phát triển để có thể thay thế.

Quan điểm trung lập/khác: Một số ý kiến cho rằng lừa đảo có thể xảy ra trên bất kỳ nền tảng nào, và vấn đề cốt lõi là cần tăng cường công tác quản lý nội dung và xử lý nghiêm minh các đối tượng vi phạm.

Yêu cầu chặn Telegram tại Việt Nam là một hành động mạnh mẽ, cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước nhằm mục tiêu đảm bảo an ninh mạng và bảo vệ người dân trước những tác động tiêu cực cũng như các hoạt động phạm pháp trên không gian mạng. Nếu được triển khai một cách triệt để, quyết định này được kỳ vọng sẽ góp phần hạn chế đáng kể các hành vi phi pháp, từ đó tạo dựng một môi trường Internet lành mạnh hơn. Đây cũng là một lời nhắc nhở đối với người dùng về việc nâng cao ý thức sử dụng công nghệ một cách an toàn và tuân thủ pháp luật, chủ động tìm kiếm các giải pháp thay thế phù hợp và nhanh chóng sao lưu những dữ liệu quan trọng.